لایروبی چیست ؟
لایروبی عبارت است از استخراج یا جا به جایی خاک یا سنگ در بستر دریا,رودخانه ، بنادر و ..... به طور معمول فعالیت های لایروبی به دو صورت انجام می شود ، لایروبی احداث که برای بار اول انجام می شود و لایروبی به منظور نگهداری که به دو شکل ادواری و منظم است.انواع لایروب شامل : لایروب هاپر ساکشن ، لایروب کاتر ساکشن و لایروب چنگکی میباشد.
برای انواع لایروبی سه نوع دسته بندی قائل شده اند:
- لایروبی احداثـی یا تعمیقی یا توسعه ایی - Capital / Dipping /Development Dredging
- لایروبی نگهداری - Maintenance Dredging
- لایروبی اصلاحی یا زداینده. -Remedial / Clean Up Dredging
تاریخچه عملیات لایروبی :
ضرورت لایروبی قنات‌ها جهت دستیابی به منابع آب شیرین به زمانهای بسیار دور برمی‌گردد. اما ضرورت لایروبی آبراه‌ها به زمانی می‌رسد که بشر با ساخت شناور اقدام به حمل بار و مسافر در رودخانه‌ها و سواحل نمود. سابقه لایروبی در رودخانه‌هایی مانند نیل، دجله و ایندوس به هزاران سال پیش مربوط میشود. ایجاد کانالی بین دو رود دجله و فرات و ایجاد کانال بین رودخانه نیل و دریای سرخ که هر دو به حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد، در مراجع تاریخی آمده است. احداث کانال بین رودخانه نیل و دریای سرخ توسط نیکائو دوم آغاز شد و پس از یکصد سال توسط داریوش پادشاه ایران کامل گردید. این لایروبی‌ها عمدتاً توسط پیاده نظام و اسیران جنگی انجام می‌شده است.
لایروبی و افزایش عمق کانال‌ها و رودخانه‌ها برای رفت و آمد بهتر شناورها در ابتدا بوسیله بهم زدن و مخلوط کردن مواد بستر و استفاده از انرژی جریان آب برای حمل مواد صورت می‌گرفته است. در رودخانه ایندوس با نصب ساقه درختان به پشت قایق‌های چوبی، گل و لای بستر با آب رودخانه مخلوط شده و جریان آب آن را به فواصل دور انتقال می‌داد.
نخستین سیستم‌های لایروبی از شمع و یک سطل بزرگ تشکیل می‌شد. شمع، شناور را در محلی در آب ثابت نگه می‌داشت و مواد بستر دریا با نیروی انسانی در سطلی بزرگ ریخته شده و سپس سطل به سمت ساحل و یا آبهای عمیق کشیده می‌شد. در قرون وسطی نوع پیشرفته‌تری از این وسیله بنام کیف و قاشق (Bag & spoon) در هلند ابداع شد. این وسیله به سه اپراتور نیاز داشت. یکی از آنها قاشق را در جای مناسبی در بستر قرار می‌داد و شخص دوم به کمک طنابی قاشق را می‌کشید. شخص سوم نیز هدایت و پایداری شناور را برعهده داشت که این کار را با استفاده از ریسمان انجام می‌داد.
شناورهای لایروب به مفهوم واقعی آن در پایان قرن شانزدهم در هلند ساخته شد که به آن آسیاب گل یا لجن (mud mill) می‌گفتند. این لایروب دو چرخ بزرگ داشت که مواد لایروبی شده بوسیله یک تیغه از بستر دریا را بالا می‌آورد و آن را بر روی یک سرسرة ناودانی می‌ریخت. لایروب‌های گراب (چنگک‌دار) ابتدا در ایتالیا ساخته شد.
با اختراع موتور بخار توسط جیمزوات در قرن هجدهم میلادی تحولی عظیم در صنعت کشتی‌سازی و همچنین لایروبی رخ داد. در سال ۱۸۶۷ اولین لایروب مکنده با نصب یک تیغه (Harrow) در زیر سینه کشتی و استقرار لوله مکنده در زیر بدنه اختراع شد. این لایروب که در نوع خودکارایی بالایی داشت در لایروبی کانال سوئز مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن در طول قرن نوزدهم و بیستم میلادی انواع لایروب‌ها از نوع مکنده، بُرنده و کِشنده با استفاده از موتورهای پر قدرت و پمپ‌های سانتریفوژ ابداع شدند که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
لایروبی در ایران
لایروبی در ایران به مفهوم جدید آن سابقه زیادی ندارد. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان بنادر و دریانوردی برای لایروبی بنادر غالباً از توان و تخصص شرکتهای خارجی بهره می‌گرفت. در قرارداد الجزایر (۱۹۷۰) که جهت رفع اختلاف ایران و عراق در دوران رژیم گذشته بر سر مالکیت اروندرود به امضا رسید. دولت ایران به دلیل نداشتن ناوگان لایروبی، حق لایروبی اروند را به مدت ۵ سال به عراق واگذار کرد و همزمان سازمان بنادر و دریانوردی را موظف به تجهیز ناوگان لایروبی خود نمود. ناوگان لایروبی ایران بتدریج در طول چهاردهه گذشته ایجاد گردید. بخش لایروبی (Dredging) از جمله قسمت های زیر مجموعه اداره حفاظت و ایمنی دریانوردی است که با در اختیار داشتن لایروب مکندة مخزن دار (HOPPER SUCTION TRAILING DREDGER ) بنام خزر اقدام به عملیات لایروبی در بندر می نماید و با افزایش عمق کانالهای دسترسی و اسکله ها نقش مهمی در افزایش ظرفیت بندر با پذیرش کشتی های بزرگتر از نظر ابعاد و آبخور ایفا می نماید.
اهداف و مقاصد لایروبی :
- ایجاد دسترسی ایمن بین دریا و بندر(کانال دسترسی)
- "ایمنی آبراه" یعنی همواره فاصله مناسب بین کف کشتی و بستر دریا هنگام عبور شناور با بیشترین ظرفیت و ابعاد آن و همچنین فضای کافی بمنظور مانور در حالت عادی و شرایط نامتعارف وجود داشته باشد
- ایجاد مسیر برای قرار گیری کابل ها و خطوط لوله در بستر دریا،
- احیاء زمین ،
- محافظت ساحلی،
- پروژه های زیرساختی،
- استخراج منابع کشاورزی ،
- لایروبی مواد معدنی ،
- بهبود و بهسازی محیط زیست.
الزامات زیست‌محیطی در خصوص پروژه‌های
لایروبی:
جنبه دیگری که ذکر آن حائز اهمیت است، ضرورت تهیه دستورالعمل لایروبی بلحاظ رعایت الزامات زیست‌محیطی است.
براساس اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر اقدامی که منجربه اثرات سوء برگشت‌ناپذیر بر محیط‌زیست کشور شود ممنوع است. همچنین براساس ماده ۹ قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست (مصوب ۲۸/۳/۱۳۵۳ و اصلاحیه ۲۴/۸/۱۳۷۱) و نیز با توجه به ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی لازم است که عملیات لایروبی به نحوی انجام شود که اثرات منفی زیست‌محیطی آن کوتاه مدت و برگشت‌پذیر بوده و الزامات زیست‌محیطی مندرج در قوانین و آئین‌نامه‌های کشور را برآورده نماید.
با توجه به آنکه مواد حاصل از لایروبی بستر رودخانه‌ها و دریاها لزوماً آلوده نیستند، این مواد جزء مواد مذکور در پیوست ۱ کنوانسیون لندن (۱۹۷۲) که ناظر بر تخلیه مواد آلوده در دریاها است نمی‌باشد. با این وجود در صورتی که مواد حاصل از لایروبی دارای درصدی از مواد مضرة مذکور در پیوست‌های ۲ و ۳ این کنوانسیون باشد مواد لایروبی شده در چارچوب شمول مفاد کنوانسیون لندن (۱۹۷۲) قرار می‌گیرند. از آنجا که جمهوری اسلامی ایران یکی از اعضای کنوانسیون لندن میباشد لازم است که الزامات زیست‌محیطی بین‌المللی در خصوص دفع مواد آلوده در دریا را رعایت نماید.
فازبندی بندر جهت انجام لایروبی و ثبت
احجام و هیدروگرافی:
در بندر امیراباد به جهت نظم دهی و پایش عملیات لایروبی و احجام برداشتی ، منطقه
بندر به چهار فاز تقسیم بندی شده و لایروب در فرم های گزارش خود نیز آمار عملیات
را بر اساس آن به دستگاه نظارت اعلام مینماید سپس با انجام هیدروگرافی های دوره ای
و کنترلی صحت عملکرد و میزان لای و رسوب برداشتی در فاز های مختلف سنجیده میشود تا برنامه
ریزی های موثر و دقیق تری جهت عملیات لایروبی به عمل آید.
پایش عملیات لایروبی در بندر امیراباد :
دربندر امیرآباد جهت بهبود و همچنین پایش
عملکرد لایروب به صورت حرفه ای فعالیت
لایروبی با روش های تخصصی مختلف، مانیتوریگ و مدیریت میگردد در روش نخست از طریق
نرم افزار hypack و اشتراک دیتای
مرتبط موقعیت شناور ،سرعت و عمق قرارگرفتن درگهد با سیستم موجود در اداره که نرم
افزار مذکور نیز نصب میباشد در منوی dredgpack
و با قراردادن ماتریکس رنگ بندی وضعیت منطقه در پشت زمینه ، پس از شروع کار مستمر لایروبی
با تغییر عمق قرارگرفتن درگهد نسبت به ماتریکس تعریف شده ، رنگ مناطق با تغییر عمق
نسبت به عمق قبلی و قرارگرفتن در محدوده رنگ بندی جدید، تغییر میکند و با این امر امکان مدیریت هرچه
بهتر فعالیت لایروب توسط فرمانده و ناظر و ادامه فعالیت لایروبی با بیشترین بازده
در مناطق مورد نیاز امکان پذیر خواهد شد.
در روش دوم نقشه هیدروگرافی منطقه تهیه و فرمت رستر چارت و
همچنین محدوده کاری تعریف میشود و از طریق نصب و راه اندازی دستگاه گیرنده شناسایی
خودکار و اشتراک دیتای آن در شبکه کامپیوتری بندر و نصب نرم افزار openCPN و بارگذاری رستر
چارت های تهیه شده در نرم افزار ، مسیر کارکرد لایروب مشخص شده و فرمانده و افسران
نیز موظف به لایروبی در محدوده تعیین شده میباشند با توجه به قابل دسترس بودن
اطلاعات سیستم شناسایی خودکار در شبکه بندر ، پایش وضعیت ناوبری لایروب و تطبیق و
نظارت بر عملکرد لایروب در اداره انجام میگردد، کلیه تحرکات لایروب ذخیره و به
صورت بازه های زمانی مشخص بایگانی میشود و در هرزمان قابل بازبینی و بررسی مجدد
میباشد.
در روش سوم
نیز میزان حجم لای بارگیری شده به صورت هوشمند اندازه گیری و ثبت میگردد . در این
راستا جهت نظارت بر عملکرد پیمانکار و پایش میزان احجام برداشتی، کار راه اندازی
سامانه ثبت سیستمی احجام با نصب تجهیزات اندازه گیری ارتفاع لای بارگیری شده انجام
گردید. در این سیستم از سنسورهای اولتراسونیک و مکانیکی جهت ثبت شروع و پایان
عملیات لایروبی و محاسبه نهایی لای
بارگیری شده در پایان عملیات استفاده
میشود. اطلاعات مذکور به صورت آنلاین در سایت تعبیه شده و قابل مشاهده و تهیه
خروجی ،آمار ، تحلیل و ... میباشد.